Ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση - Βιβλιοθήκες παντού! Mε αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου

Πόσο εύκολο είναι σήμερα να μιλήσουμε για την ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση; Ποιες είναι οι δυνατότητες της εποχής, οι δυνατότητες της τεχνολογίας  και ποια η πρόσβαση σε αυτές από την πλειονότητα των ανθρώπων; Πόσους οικονομικούς, και επομένως ταξικούς, φραγμούς συναντάμε μέχρι να κρατήσουμε στα χέρια μας ένα βιβλίο; Και, τελικά, πόσο δημόσιες είναι οι «δημόσιες βιβλιοθήκες»;

Δημόσιες βιβλιοθήκες με κρατική χρηματοδότηση - Ούτε ΕΣΠΑ - Ούτε χορηγίες

Το διαδίκτυο, η έκρηξη της πληροφορίας και εμπορευματοποίηση της,  η οικονομία που βασίζεται στην όλο και βαθύτερη εκμετάλλευση του διανοητικού κεφαλαίου της εργατικής τάξης, μετέτρεψαν τις βιβλιοθήκες σε πεδίο κερδοφορίας για το κεφάλαιο.  Η γνώση, το ακριβό αυτό εμπόρευμα, είναι οργανωμένη και έτοιμη προς κατανάλωση μέσα στις βιβλιοθήκες χάρη στη δουλειά των εργαζομένων. Οι βιβλιοθήκες συμπυκνώνουν το νέο μοντέλο για το δημόσιο χώρο,  αφού όπως διακηρύττουν ξεδιάντροπα οι μεγάλοι γκουρού των καινοτόμων αλλαγών, «σχεδιάζονται με μια κυρίαρχη λογική που πριμοδοτεί ισχυρά το στοιχεία του θεάματος, της κατανάλωσης (εμπορικής και οπτικής) και της συνάθροισης με στόχο τα παραπάνω».

Βασικό όχημα για τη νέα αυτή εποχή στις Βιβλιοθήκες αποτελούν οι χρηματοδοτήσεις μέσω των Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων αλλά και οι Χορηγίες μέσω ιδιωτικών φορέων, όπως το ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και το πρόγραμμά του Future Library, το οποίο με το μότο του «καινοτομία, δημιουργικότητα, κοινωνικά δίκτυα» κάνει σαφείς τους στόχους του  για τις βιβλιοθήκες. Οι βιβλιοθήκες που χρηματοδοτούνται  σήμερα, είναι εκείνες που πληρούν τα κριτήρια για την επιδότηση είτε από την Ευρωπαϊκή Ένωση είτε από τον Νιάρχο, είναι εκείνες που καλλιεργούν την κουλτούρα του θεάματος και της κατανάλωσης, που ονομάζουν και επίσημα πλέον το κοινό τους «καταναλωτές», που λειτουργούν με προγράμματα εθελοντών στο όνομα του «δεσμών με την κοινότητα», που αναζητούν και καταφέρνουν να βρουν μόνες τους χορηγούς, που μετατρέπονται σταδιακά σε χώρους που δεν χωρούν βιβλία, σε χώρους, χωρίς μόνιμο προσωπικό. Με την κρατική χρηματοδότηση σε πλήρη εξαφάνιση, το τσουνάμι της ιδιωτικοποίησης σαρώνει τις βιβλιοθήκες με πιο τραγικό θύμα την ίδια την Εθνική Βιβλιοθήκη, η οποία παραδόθηκε στα χέρια του ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος εν μέσω έξαλλων πανηγυρισμών για το λαμπρό της μέλλον…

Πίσω από τις λέξεις κρύβεται το copyright

Και το πλαίσιο κερδοφορίας για το κεφάλαιο μέσα στις βιβλιοθήκες κλείνει με την πνευματική ιδιοκτησία και τους εκδοτικούς οίκους. Οι λέξεις είτε είναι τυπωμένες είτε αναρτημένες στο διαδίκτυο έχουν τιμή η οποία ορίζεται από το νομικό πλαίσιο για την πνευματική ιδιοκτησία. Ο δημιουργός του έργου διατηρεί ατόφιο μόνο το ηθικό δικαίωμα πάνω στο έργο του. Το περιουσιακό δικαίωμα είναι ζήτημα διαπραγμάτευσης με τον εκδοτικό οίκο. Μια διαπραγμάτευση που σπανίως αποβαίνει θετική για το δημιουργό, για το συγγραφέα. Από τη συγγραφή μέχρι το ράφι της βιβλιοθήκης, το βιβλίο έχει αλλάξει κάτοχο περιουσιακών δικαιωμάτων. Και οι μεγάλες εκδοτικές εταιρίες παγκόσμια έχουν φροντίσει να δημιουργήσουν το νομικό καθεστώς και τις δομές εκείνες που θα διασφαλίσουν τα χρήματά τους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση χαράζει στρατηγική και εδώ: με το «Δικαίωμα Δημόσιου Δανεισμού» η σχετική Ευρωπαϊκή Οδηγία ρυθμίζει το πεδίο, επιβάλλοντας την καταβολή αντιτίμου για κάθε δανεισμό βιβλίου από δημόσια βιβλιοθήκη στον εισπρακτικό φορέα που έχει ιδρύσει κάθε χώρα. Βασική δε κατεύθυνση για την κάλυψη του κόστους δανεισμού είναι η χρέωση του στο κοινό των βιβλιοθηκών.

Περιφέρεια Αττικής και βιβλιοθήκες

Στην Περιφέρεια Αττικής υπάρχουν πάνω από 30 λαϊκές βιβλιοθήκες. Σχεδόν όλες υπάγονται στο τοπικό κράτος, στο δήμο. Οι περισσότερες βιβλιοθήκες στην Αττική στερούνται ακόμη και των στοιχειωδών υποδομών και είτε βρίσκονται στη λήθη μαζί με τις πλούσιες και πολύτιμες συλλογές τους, όπως η δημοτική βιβλιοθήκη Αθήνας, είτε εντάσσονται στο πρόγραμμα Future Library του Νιάρχου, αφού δεν υπάρχει καμιά άλλη επιλογή επιβίωσης.

Η Αντικαπιταλιστική Ανατροπή στην Αττική αγωνίζεται για ένα δίκτυο δημόσιων-δημοτικών-λαϊκών βιβλιοθηκών, με κρατική χρηματοδότηση και ενιαίο σχεδιασμό. Καλούμε το λαό να μετατρέψει τις βιβλιοθήκες σε ανοιχτούς χώρους, όχι για την επιχειρηματικότητα και την εμπορευματοποίηση, αλλά για τη γνώση, την επικοινωνία, την κοινωνική συμμετοχή και παρέμβαση.

Θέλουμε να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες της τεχνολογίας για να πολλαπλασιάσουμε τους ανθρώπους που αποκτούν πρόσβαση στη γνώση και στο βιβλίο, χωρίς ταξικούς φραγμούς. Θέλουμε βιβλιοθήκες με προσβάσιμο περιεχόμενο και κτίρια για τα άτομα με αναπηρίες. Θέλουμε οι ίδιοι οι συγγραφείς να ορίζουν τους όρους διάθεσης των έργων τους, χωρίς μεσάζοντες εκδοτικούς οίκους, απολύτως εφικτό σήμερα με τα μέσα που η τεχνολογία μας προσφέρει. Θέλουμε βιβλιοθήκες με μόνιμο επιστημονικό προσωπικό γιατί τίποτα από τα παραπάνω δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί αλλιώς.